Trong bối cảnh nông nghiệp đang đứng trước đòi hỏi phải chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng sinh thái, bền vững và gắn với thị trường quốc tế, nhiều mô hình sản xuất sáng tạo đã xuất hiện, tạo nên những tín hiệu tích cực cho ngành. Từ vùng quê của phường Ninh Xá, câu chuyện của anh Tạ Quý Tôn nổi lên như một minh chứng thuyết phục cho tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám đột phá để hình thành một hướng đi mới cho nông sản Việt Nam. Điều đáng nói hơn, sản phẩm mà anh lựa chọn không phải là một loại cây đặc hữu hay mô hình công nghệ cao, mà lại là một nguyên liệu tưởng chừng vô giá trị: xơ mướp.

Quyết định rời bỏ công việc ngân hàng với thu nhập ổn định để trở về quê trồng mướp lấy xơ vào năm 2019 từng khiến nhiều người bất ngờ. Bao người tiếc cho anh vì “bỏ phố về làng”, từ bỏ sự an toàn để đắm mình vào một lĩnh vực gần như trắng thông tin, ít người biết tới, tiềm ẩn vô vàn rủi ro. Nhưng đối với anh Tôn, đây không phải là bước lùi, mà là hành trình trở về đúng nơi có thể giúp anh hiện thực hóa khát vọng: tạo ra sản phẩm nông nghiệp xanh, thân thiện môi trường và có giá trị xuất khẩu dài hạn.

Những năm học tập và làm việc tại Australia anh Tôn nhận thấy ở nhiều khách sạn lớn, các sản phẩm như bông tắm, đai chà lưng hay đồ gia dụng làm từ xơ mướp được sử dụng rất phổ biến. Tuy nhiên, nguồn cung cấp lại thiếu ổn định, còn ở Việt Nam, xơ mướp lại gần như bị bỏ phí, chủ yếu dùng trong sinh hoạt gia đình hoặc không sử dụng. Từ đó, anh nhận ra dư địa rất lớn để biến xơ mướp, một phụ phẩm nông nghiệp thành những dòng sản phẩm có tính thẩm mỹ, giá trị gia tăng và đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của thị trường quốc tế.

Anh Tôn liên kết với bà con nông dân để trồng vùng mướp nguyên liệu.

 Trở về quê, anh bắt đầu thuê 2 ha đất để trồng mướp lấy xơ. Những tháng đầu tiên, không ít khó khăn ập đến khi các giống mướp truyền thống cho quả nhỏ, xơ thô, chất lượng thấp. Thay vì bỏ cuộc, anh dành nhiều thời gian nghiên cứu, tìm tòi tài liệu quốc tế, liên hệ với các nông hộ trồng mướp ở những địa phương khác, rồi dần tìm ra giống mướp trái to, thẳng, cho xơ dày và mịn giống cây phù hợp với điều kiện khí hậu và đất đai ở vùng Thuận Thành cũ. Sự kiên trì trong giai đoạn đầu cho thấy đây không phải là cuộc thử nghiệm cảm tính mà là quá trình đầu tư bài bản, dựa trên tri thức và tư duy thị trường.

Khi những lứa mướp đầu tiên đạt chất lượng như mong muốn, anh bắt đầu xây dựng khu sơ chế và gia công xơ mướp. Các sản phẩm được chế tác hoàn toàn thủ công, từ công đoạn làm sạch, cán xơ đến cắt, may, tạo hình. Mỗi sản phẩm đều mang những đường nét mộc mạc, tự nhiên nhưng không kém phần tinh tế. Anh Tôn nhất quán đặt tiêu chí “sản phẩm xanh” lên hàng đầu, kiên quyết không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong canh tác và không dùng chất tẩy trắng trong sản xuất, bảo đảm an toàn cho người dùng và phù hợp xu hướng tiêu dùng bền vững trên thế giới.

Nhờ chất lượng và độ bền ổn định, dòng sản phẩm xơ mướp của anh nhanh chóng chinh phục các thị trường khó tính. Từ những đơn hàng thử nghiệm ban đầu, đến nay mỗi tháng anh xuất khẩu từ 3 – 5 đơn hàng sang Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc và nhiều nước châu Âu, với giá trị trung bình từ 30.000 đến 40.000 USD. Với 15 dòng sản phẩm chủ yếu là bộ sản phẩm cho nhà bếp, nhà tắm và đồ dùng cá nhân như lót giày, giày dép đi trong nhà với giá bán trung bình từ 4-9 USD/sản phẩm. Việc mở rộng thị trường cũng kéo theo nhu cầu phát triển vùng nguyên liệu. Ngoài 2 ha tại Nguyệt Đức nay là phường Ninh Xá, anh đã mở rộng liên kết trồng mướp tại các địa phương khác, nâng tổng diện tích lên hơn 30 ha. Anh dự kiến sẽ xây dựng vùng nguyên liệu khoảng 300 ha để chủ động nguồn cung, đáp ứng tốt nhu cầu xuất khẩu ngày càng tăng.

Một số sản phẩm được làm từ xơ mướp.

Không chỉ tạo ra giá trị kinh tế, mô hình của anh Tôn còn mang lại những tác động xã hội rõ rệt. Việc mở rộng sản xuất giúp tạo việc làm ổn định cho nhiều lao động địa phương, đặc biệt là lao động nông thôn nhàn rỗi. Sản xuất xơ mướp cũng góp phần thúc đẩy tư duy nông nghiệp bền vững, khi người trồng không sử dụng hóa chất, ưu tiên canh tác an toàn, giữ gìn đất đai và nguồn nước.

Các cơ quan chuyên môn đánh giá mô hình của anh Tôn phù hợp với định hướng phát triển nông nghiệp xanh của tỉnh Bắc Ninh. Trong bối cảnh nhiều diện tích đất nông nghiệp bị bỏ hoang hoặc canh tác kém hiệu quả, việc trồng mướp lấy xơ không chỉ khai thác triệt để tiềm năng đất đai mà còn tạo ra sản phẩm có thương hiệu, có thị trường và đem lại giá trị kinh tế cao. Mô hình này cũng đang được định hướng tham gia chương trình OCOP của tỉnh, hứa hẹn mở ra cơ hội quảng bá mạnh mẽ hơn trên thị trường trong nước và quốc tế.

Điều đáng nói nhất ở câu chuyện này không chỉ là doanh thu, sản lượng hay quy mô vùng nguyên liệu, mà là khát vọng tạo ra một sản phẩm “Made in Vietnam” có vị thế tại thị trường thế giới. Từ những chiếc bông tắm, đôi dép đi trong nhà đến bộ sản phẩm gia dụng, mỗi sản phẩm đều là kết tinh của sự sáng tạo và tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ. Mô hình ấy khẳng định rằng nông nghiệp hiện đại không nhất thiết phải dựa vào công nghệ cao hay đầu tư lớn, mà đôi khi bắt đầu từ việc nhìn thấy giá trị ở những điều nhỏ bé và biết cách nâng tầm nó bằng tri thức và tầm nhìn.

Hành trình của anh Tạ Quý Tôn không chỉ truyền cảm hứng cho những người trẻ đang tìm kiếm con đường lập nghiệp, mà còn khơi gợi niềm tin rằng nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra những sản phẩm mang dấu ấn riêng, có sức cạnh tranh cao và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Mô hình xơ mướp tại phường Ninh Xá là một ví dụ sống động cho cách mà người nông dân hiện đại đang làm chủ đất đai, công nghệ và thị trường, đóng góp vào sự phát triển chung của kinh tế nông nghiệp Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung.

Thái Bình