Biến đổi khí hậu đang đặt ra nhiều thách thức đối với sản xuất nông nghiệp truyền thống. Những vùng trũng, chân ruộng sâu, khu vực thường xuyên úng nước vốn được xem là “điểm nghẽn” của nhiều địa phương, nay lại mở ra một hướng đi mới nhờ sự xuất hiện của cây sen. Từ thực tiễn sản xuất tại Hợp tác xã Bảo Ngọc (phường Tân Tiến, tỉnh Bắc Ninh), có thể thấy rõ: khi người nông dân chọn đúng cây trồng phù hợp, điều kiện thời tiết cực đoan không còn là trở ngại, mà ngược lại trở thành lợi thế phát triển kinh tế.

Cây sen – tưởng như chỉ dành cho không gian ao hồ hay cảnh quan – lại tỏ ra đặc biệt phù hợp với điều kiện thời tiết ngày càng thất thường. Sen chịu úng tốt, phát triển mạnh trong môi trường ngập nước, không đòi hỏi nhiều thuốc bảo vệ thực vật và có thể trồng hai vụ mỗi năm. Những đặc tính ấy giúp sen đứng vững trước biến đổi khí hậu, trong khi nhiều cây trồng khác phải đối mặt với giảm năng suất.

Nhờ lựa chọn cây sen làm chủ lực, vùng đất trũng nơi HTX Bảo Ngọc triển khai sản xuất đã dần “hồi sinh”. Những diện tích từng bỏ hoang hoặc năng suất lúa thấp được tận dụng hiệu quả. Các loại sen hương và sen ngọt mang lại năng suất ổn định, doanh thu cao hơn nhiều lần so với các mô hình canh tác trước đây. Điều quan trọng hơn, mô hình đã chứng minh tính khả thi của hướng phát triển nông nghiệp “thuận thiên” – chọn cây trồng thích nghi tốt thay vì cố gắng áp dụng những phương thức canh tác không phù hợp với điều kiện tự nhiên.

Công nhân HTX Thương mại dịch vụ nông nghiệp Bảo Ngọc thu hoạch củ sen.

Không chỉ tạo ra hiệu quả kinh tế, cây sen còn mang lại những giá trị sinh thái mà ít mô hình nào có được. Việc trồng sen góp phần điều hòa môi trường nước, hạn chế cỏ dại, giảm công chăm sóc và đặc biệt là bảo vệ nguồn nước bởi quá trình canh tác hầu như không dùng hóa chất. Cảnh quan đầm sen xanh, sạch, đẹp không chỉ tạo nên hình ảnh thôn quê đặc trưng mà còn gợi mở tiềm năng phát triển du lịch trải nghiệm – một hướng đi phù hợp với mục tiêu xây dựng nông thôn mới hiện đại, giàu bản sắc.

Hiệu quả của mô hình được nâng lên khi HTX đẩy mạnh chế biến sâu. Từ củ sen tươi, HTX phát triển thêm các dòng trà củ sen, trà lá sen, bột sen và nhiều sản phẩm quà tặng đặc trưng. Sản phẩm OCOP được hình thành từ chính những giá trị địa phương đã góp phần khẳng định hướng đi bền vững: không chỉ sản xuất nông sản mà còn xây dựng thương hiệu, tham gia vào chuỗi giá trị có giá trị gia tăng cao. Đây là hướng phát triển phù hợp trong bối cảnh thị trường ngày càng ưu tiên các sản phẩm sạch, tự nhiên và có truy xuất nguồn gốc rõ ràng.

Trong hành trình đó, tổ chức Hội Nông dân đóng vai trò quan trọng. Từ việc hướng dẫn kỹ thuật, hỗ trợ xây dựng tiêu chuẩn chất lượng, tư vấn tham gia chương trình OCOP đến kết nối tiêu thụ, Hội đã đồng hành sát sao giúp nông dân tự tin đổi mới, áp dụng mô hình phù hợp với điều kiện khí hậu hiện nay. Sự vào cuộc chủ động của các cấp Hội cũng tạo điều kiện để mô hình sen lan tỏa sang nhiều địa bàn, trong đó có Bắc Ninh – nơi HTX hiện đặt trụ sở và tiếp tục mở rộng diện tích sản xuất.

Anh Nguyễn Văn Hợi – Giám đốc HTX Thương mại dịch vụ nông nghiệp Bảo Ngọc bên những củ sen tươi vừa thu hoạch.

Nhìn từ cây sen, có thể rút ra một bài học lớn cho nông nghiệp Bắc Ninh trong giai đoạn khí hậu biến đổi nhanh: thích ứng không phải là thay đổi toàn bộ hệ thống, mà trước hết là thay đổi tư duy chọn cây trồng. Khi nông dân mạnh dạn tìm hướng đi mới, chọn giống phù hợp, đầu tư chế biến sâu và xây dựng thương hiệu, nông nghiệp không chỉ đứng vững trước khí hậu mà còn mở ra những cơ hội phát triển bền vững hơn.

Từ một mô hình của những người nông dân dám nghĩ, dám làm, cây sen đã vượt khỏi vai trò truyền thống để trở thành biểu tượng của sự thích ứng, sáng tạo và bền bỉ. Đó cũng chính là tinh thần mà nông nghiệp Bắc Ninh đang hướng tới: phát triển sinh thái, hài hòa với tự nhiên, nâng cao thu nhập cho nông dân và đóng góp vào quá trình xây dựng nông thôn mới hiện đại.

Thanh Tâm